Poseł Adam Szejnfeld, przewodniczący sejmowej Komisji Przyjazne Państwo, wziął w konferencji  pt.: “Dobre rządzenie poprzez wkład społeczny. Dialog obywatelski w procesie legislacyjnym i decyzjach rozwojowych.” Konferencję zorganizował Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym a odbyła się ona w Warszawie w siedzibie Krajowej Izby Gospodarczej w dniu 24 lutego 2011 r.

Bardzo ważnym elementem konferencji był panel dyskusyjny z udziałem:

• Adama Szejnfelda – posła, przewodniczącego Komisji Nadzwyczajnej “Przyjazne Państwo” do spraw związanych z ograniczaniem biurokracji.
• Jana Kaźmierczaka – posła, przewodniczącego Parlamentarnego Zespołu ds. Innowacyjności i Informatyzacji.
• Marka Kubla-Grabau  – MG, Wydział Reformy Regulacji Sekretariatu Ministra Gospodarki.
• Piotra Frączka – dyrektora Forum Organizacji Pozarządowych.

Konferencja była elementem projektu pn.: “DOBRE RZĄDZENIE POPRZEZ WKŁAD SPOŁECZNY. Zwiększenie udziału organizacji pozarządowych w procesie legislacyjnym”, współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Poniżej, za Instytutem Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, podajemy informację prasową na temat konferencji oraz głównego panelu, pt. Konsultacje przyczyniają się do lepszego rządzenia!

Konsultacje społeczne to proces, w którym przedstawiciele władz, zarówno lokalnych jak i centralnych, przedstawiają obywatelom czy organizacjom pozarządowym swoje plany. Plany te mogą dotyczyć zmiany bądź uchwalania nowych aktów prawnych, inwestycji czy innych przedsięwzięć mających wpływ na codzienne funkcjonowanie np. lokalnych społeczności. Konsultacje społeczne mają ogromny wpływ na świadomość społeczeństwa – pokazują bowiem jak duży wpływ mają przekazane przez obywateli uwagi czy pomysły.

Właściwie prowadzone konsultacje społeczne skłaniają także do jeszcze większego włączania się obywateli w sprawy ich dotyczące!

Czy w takim razie w Polsce konsultacje społeczne są prowadzone właściwie?

Otóż nie do końca. Współczesna polska demokracja charakteryzuje się niestety alienacją elit politycznych od codziennych problemów lokalnych społeczności. Przejawia się to w niechęci obywateli do uczestniczenia w procesie demokratycznym, niskiej frekwencji wyborczej oraz braku odwagi obywatelskiej w zakresie zabierania głosu w sprawach wymagających rzeczywistego wkładu merytorycznego do poprawy wypracowywanych propozycji rozwojowych. Dlaczego tak się dzieje? Otóż w polskiej praktyce funkcjonują co prawda liczne przypadki formalnego konsultowania projektów aktów prawnych czy decyzji politycznych…jednak już wyniki tych konsultacji są w małym stopniu uwzględniane. Często też  ograniczają się zwyczajnie do zrealizowania wymogu formalnego przeprowadzenia konsultacji.

Jeśli chcemy aby pojedynczy obywatele czy organizacje pozarządowe miały rzeczywisty wpływ na działanie władz publicznych poprzez proces konsultacji – to sam proces konsultacji wymaga znaczących usprawnień!

Jakich usprawnień wymaga proces konsultacji w Polsce?

Tworzący prawo powinni przede wszystkim pamiętać o tym, że konsultacje społeczne to nie tylko przedstawianie przez administrację publiczną planów, ale przede wszystkim wysłuchanie opinii drugiej strony konsultacji, modyfikowanie tychże planów oraz informowanie o ostatecznej decyzji!

Skąd czerpać wiedzę o właściwym sposobie prowadzenia konsultacji społecznych?

Zespół Instytutu opracował w tym celu raport pt.: „DOBRE RZĄDZENIE POPRZEZ WKŁAD SPOŁECZNY. Najlepsze praktyki prowadzenia konsultacji z organizacjami pozarządowymi. Rekomendacje dla Polski.”

Z raportu można dowiedzieć się m.in.

…o tym z jakich krajów należy brać przykład, w usprawnianiu procesu konsultacji społecznych w Polsce. Autorzy raportu wskazują 7 krajów (Australię, Francję, Holandię, Niemcy, Szwecję, USA i Wielką Brytanię) mających największe doświadczenie i ciekawe rozwiązania w zakresie prowadzenia konsultacji społecznych. W każdym z tych przykładów zagranicznych opisano ścieżkę legislacyjną, uregulowania prawne, gwarantujące udział partnerów w procesie konsultacji, kodeksy dobrych praktyk, regulujące włączanie partnerów, dostęp do informacji, a także działania władz ukierunkowane na pozyskanie partnerów oraz przegląd najciekawszych projektów, związanych z prowadzeniem konsultacji, realizowanych przez różne organizacje, zaangażowane w debatę publiczną.

Przy opisach poszczególnych krajów autorzy przedstawili także te rozwiązanie, które mogą z powodzeniem być wdrożone w Polsce, m.in.:

Anna Szcześniak (Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym) w części pn. Najlepsze praktyki w zakresie konsultacji społecznych – Australia: „Przegląd australijskich praktyk w zakresie konsultacji społecznych pozwala stwierdzić, że Polska mogłaby skorzystać z wielu z nich, a mianowicie:.

-          Bardzo ważnym elementem podejmowanych działań jest upowszechnienie prowadzenia konsultacji społecznych i wykorzystywanie w tworzeniu przepisów wiedzy, doświadczeń i opinii różnych interesariuszy.

-          Konsekwentnie prowadzony jest monitoring stosowania przez legislatorów federalnych i stanowych wprowadzonych, obligatoryjnych zasad tworzenia prawa, w tym realizacji konsultacji społecznych.

-          Zdecydowanym działaniom mającym na celu wdrożenie zasad poprawy jakości prawa, towarzyszy otwarta polityka informacyjna, wszelkie dokumenty poddawane pod konsultacje są łatwo dostępne, a partnerzy społeczni i osoby indywidualne zaangażowane w dialog z władzą otrzymują informacje dotyczące wpływu przekazanych przez nich opinii na tworzone regulacje.

-          Powszechnym narzędziem wykorzystywanym w prowadzeniu konsultacji społecznych jest Internet. Interesariusze mogą też przekazać swój głos za pośrednictwem tradycyjnych metod (poczty oraz w trakcie bezpośrednich spotkań), które nadal odgrywają ważną rolę i są systematycznie stosowane przez australijskich legislatorów.

-          Politycy różnych szczebli nie obawiają się, ani nie unikają kontaktów z różnymi grupami społecznymi, a zwłaszcza z przedsiębiorcami – wręcz pożądane są bliskie relacje z przedstawicielami środowisk biznesowych, aby eliminować bariery w rozwoju przedsiębiorczości i wprowadzać korzystne dla jego funkcjonowania prawo. (…).”

Paulina Bednarz (Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym) w części pn.: Najlepsze praktyki w zakresie konsultacji społecznych – Wielka Brytania: „Wielka Brytania jest niewątpliwym liderem we wprowadzaniu zmian i innowacji w zakresie konsultacji społecznych. Pomimo braku regulacji prawnych zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym, instytucje rządowe angażują się w działania wspierające zaangażowanie społeczne, przejrzystość prawa oraz wspólne podejmowanie decyzji. (…)Główne rekomendacje dla Polski wypływające z praktyki brytyjskiej (…):

-          Zapewnienie pełnej przejrzystości dokumentów konsultacyjnych. W Wielkiej Brytanii przywiązuje się ogromną wagę do przejrzystości i klarowności dokumentów konsultacyjnych. Dla Polski przydatnym byłoby wykorzystanie tego doświadczenia i wprowadzenie jednolitego wzoru, według którego projekty będą przedstawiane opinii publicznej.

-          Zapewnienie informacji zwrotnej. Przykład Wielkiej Brytanii pokazuje, że informacja zwrotna zawierająca podsumowanie i analizę uzyskanych w toku legislacji opinii jest podstawą do zwiększania zaangażowania partnerów społecznych. Należy więc skorzystać z doświadczenia brytyjskiego i przekazywać opinii publicznej pełne informacje w tym zakresie.

-          Opracowanie przewodników i podręczników dotyczących konsultacji. Przykład brytyjski pokazuje, że władze lokalne chętnie czerpią z doświadczeń władz centralnych i wykorzystują ich pomysły. Korzystając z przykładu brytyjskiego, należy pokazać przede wszystkim władzom lokalnym, jak wiele możliwości i narzędzi konsultacji jest w ich zasięgu (…).”

Marta Danielczuk (Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym) w części pn.: Najlepsze praktyki w zakresie konsultacji społecznych – Francja: „(…) warto zwrócić uwagę na aktywną postawę obywatelską osób w starszym wieku, które, dysponując wiedzą i doświadczeniem, a także większą ilością wolnego czasu, często angażują się w ruch stowarzyszeniowy. Wiele lokalnych fundacji i stowarzyszeń we Francji zostało założonych przez emerytowanych nauczycieli, naukowców, lekarzy i inne osoby dostrzegające potrzeby swojego otoczenia. Osoby starsze po zakończeniu pracy zawodowej nie pozostają bierne, lecz mogą wykorzystać swój potencjał, realizując zarówno oddolne inicjatywy lokalne, jak i projekty europejskie. Tymczasem w Polsce aktywna postawa obywatelska seniorów to wciąż budząca zdziwienie rzadkość. Bierna postawa i brak motywacji seniorów, wynikające w dużym stopniu z uwarunkowań społecznych, powodują, że doświadczenie i potencjał emerytów pozostają niewykorzystane. Należy przy tym zaznaczyć, że blisko 1/3 pełnoletnich obywateli polskich to emeryci i renciści, a 1/5 z nich to osoby na wcześniejszej emeryturze. Dane te obrazują ogromną skalę problemu. Widoczny kontrast pomiędzy zaangażowaniem starszych osób we Francji a sytuacją w Polsce skłania do zastanowienia (…)”

…tego, jakie są oczekiwania partnerów społecznych w zakresie konsultacji legislacyjnych w Polsce (ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ ANKIETOWYCH WŚRÓD NGO)*

„(…)organizacje pozarządowe przede wszystkim oczekują informacji ważnych dla nich samych i reprezentowanych przez nie środowisk. Ponadto ważną grupą informacji oczekiwanych przez organizacje pozarządowe są udostępniane elektronicznie dokumenty dotyczące strategii i planów rozwojowych a także lokalnego prawa. Kolejną istotną grupę potrzeb informacyjnych stanowią informacje dotyczące aktualnych informacji elektronicznych o inicjatywach, projektach aktów prawnych, decyzji, procedur, zasad działania, uchwał. Listę najbardziej potrzebnych zakresów informacyjnych uzupełniają informacje dotyczące opinii, ekspertyz i stanowisk innych organizacji, czyli informacje pozwalające zapoznawać się z opiniami formułowanymi przez innych uczestników procesu wpływania na legislację”.

„(…)wyraźnie preferowane są spotkania grupowe lub uczestnictwo w pracach ciał kolegialnych. Spotkania oparte na osobistym udziale przedstawicieli organizacji pozarządowych zdecydowanie dominują nad formami elektronicznymi. Z drugiej strony, sondaże internetowe pozwalające na zbadanie preferencji w zakresie wyboru rozwiązań legislacyjnych oraz zbadanie potrzeb organizacji pozarządowych są uważane za nieco mniej ważne, ale istotne”.

„(..)Dla uzyskania skutecznego wpływu na kształt decyzji legislacyjnych czy administracyjnych, NGO potrzebują przede wszystkim stałych form współpracy osobistej, głównie w formie grupowej. Wyrażenie pisemnej opinii jest, w rankingu preferencji form zapewniających największy wpływ na kształt decyzji, na pozycji drugiej, z poziomem preferencji zbliżonym do wysokiego”.

*Badanie oczekiwań partnerów społecznych w zakresie konsultacji legislacyjnych w Polsce miało na celu poznanie potrzeb i oczekiwań organizacji pozarządowych (NGO) w zakresie podniesienia jakości konsultacji społecznych oraz rzecznictwa interesów społecznych i publicznych. Badanie zostało zrealizowane w marcu i kwietniu 2010 r. i objęto nim 165 polskich NGO, działających w różnych częściach kraju.

…tego, w jaki sposób wykorzystywać konsultacje z mieszkańcami do lepszego rządzenia oraz tego jak pokonywać bariery współpracy z partnerami społecznymi (ANALIZA BADAŃ JAKOŚCIOWYCH WŚRÓD WŁADZ PUBLICZNYCH)*

„Władze publiczne chętnie sięgają po wiedzę i doświadczenia NGO, ale musi być to wiedza merytoryczna, a opinie i ekspertyzy powinny być sporządzane przez osoby do tego uprawnione, wtedy pozyskane opinie są uwzględniane w procesach decyzyjnych. Jedynie kilku reprezentantów gmin stwierdziło, że korzystają z wiedzy NGO w podstawowym zakresie, wtedy, gdy wymagają tego przepisy prawa”.

„Uczestnicy badania widzą wiele korzyści wynikających z uwzględniania opinii NGO przez władze publiczne, według nich obejmują one takie kategorie, jak: społeczna, finansowa, decyzyjna, organizacyjna, merytoryczna oraz tzw. inne. Jednocześnie przedstawiciele władz publicznych dostrzegają zagrożenia płynące z tej praktyki. Najczęściej wymienianym przez respondentów zagrożeniem jest partykularyzm organizacji pozarządowych, podkreślali to zarówno przedstawiciele gmin, jak i powiatów i ministerstw, tego typu wypowiedzi nie pojawiły się natomiast wśród reprezentantów urzędów marszałkowskich”.

„Zdaniem uczestników badania współpraca pomiędzy NGO oraz tworzenie koalicji są możliwe, lecz zależne od wielu czynników. Łatwiej o współpracę tam, gdzie w grę wchodzi ważny interes społeczny, czy to lokalny, czy regionalny, trudniej gdy do głosu dochodzą osobiste pretensje i interesy małej grupy ludności”.

 „Zdaniem przedstawicieli władz biorących udział w wywiadach, największym problemem we współpracy z partnerami społecznymi jest brak ich zainteresowania, szczególnie w sprawy, które ich bezpośrednio nie dotyczą oraz brak utrwalonych standardów działań, zarówno po stronie władz, jak i organizacji pozarządowych, co wpływa na brak dialogu pomiędzy tymi podmiotami, brak inicjatywy oraz otwartości i chęci współpracy. Dużym problemem jest także fakt, że część organizacji przestaje działać w interesie reprezentowanej grupy społecznej a zaczyna kierować się subiektywnymi pobudkami, często materialnymi lub politycznymi sympatiami, działając tylko dla celów własnych, a nie w interesie ogółu (…)”.

„(…) narzędziami najczęściej wykorzystywanymi przez władze samorządowe i starostwa są: strony internetowe urzędów, Biuletyn Informacji Publicznej oraz poczta elektroniczna. Zdaniem respondentów władze powinny zastanowić się nad wprowadzeniem jednolitego narzędzia dla wszystkich urzędów, tak aby ich strony BIP były takie same i zawierały podobne informacje i dokumenty. Dzięki temu znalezienie poszukiwanych materiałów nie będzie już sprawiało partnerom społecznym problemów. Przedstawiciele samorządu lokalnego pokreślili także, że bardzo efektywne jest wdrażanie takich projektów jak e-urząd czy systemów telekomunikacyjnych sms-info. Zdaniem uczestników wywiadów urzędy powinny także powszechnie wydawać publikacje i biuletyny gminne w formie papierowej”.

*Ustrukturyzowane wywiady pogłębione z 50 przedstawicielami władz publicznych: gminnych, powiatowych, wojewódzkich i centralnych (urzędów marszałkowskich i ministerstw) przeprowadzono w lipcu i sierpniu 2010 r. Wśród nich były urzędy z jedenastu województw: dolnośląskiego, lubelskiego, lubuskiego, łódzkiego, małopolskiego, mazowieckiego, podkarpackiego, śląskiego, świętokrzyskiego, wielkopolskiego, zachodniopomorskiego, w tym: 32 urzędy gmin (lub miast), 10 starostw powiatowych, pięć ministerstw oraz trzy urzędy marszałkowskie.

W raporcie pt.: „DOBRE RZĄDZENIE POPRZEZ WKŁAD SPOŁECZNY. Najlepsze praktyki prowadzenia konsultacji z organizacjami pozarządowymi. Rekomendacje dla Polski” jego autorzy prezentują także działania, które mogą w największym stopniu ułatwić proces konsultacji i zapewnić rzeczywisty udział organizacji obywatelskich w podejmowaniu decyzji, a tym samym podnieść jakość tych decyzji i jakość sprawowania władzy w Polsce. Wśród rekomendacji wymienia się:

-          wprowadzenie zasady informowania uczestników konsultacji o ich wynikach, w tym o uwzględnionych
i odrzuconych propozycjach;

-          wprowadzenie powszechnej praktyki konsultowania wstępnych założeń projektów i włączanie partnerów na etapie planowania legislacji;

-          wyodrębnienie specjalnego portalu, poświęconego wyłącznie konsultacjom;

-          zmianę charakteru wysłuchań publicznych;

-          wydłużenie czasu konsultacji;

-          promowanie kontaktów przedstawicieli władzy publicznej z różnymi grupami społecznymi, w tym z przedsiębiorcami;

-          prowadzenie dialogu obywatelskiego na poziomie lokalnym.
Raport pt.: „DOBRE RZĄDZENIE POPRZEZ WKŁAD SPOŁECZNY. Najlepsze praktyki prowadzenia konsultacji z organizacjami pozarządowymi. Rekomendacje dla Polski” jest elementem projektu pn.: „DOBRE RZĄDZENIE POPRZEZ WKŁAD SPOŁECZNY. Zwiększenie udziału organizacji pozarządowych w procesie legislacyjnym.” Projekt miał na celu opracowanie i wypromowanie zasad prowadzenia rzeczywistych konsultacji społecznych, zapewniających udział NGO w procesie legislacyjnym, opartych na najlepszych praktykach światowych. Projekt skierowany był do obu stron konsultacji społecznych a więc zarówno do NGO jak i władz publicznych wszystkich szczebli. Dzięki ich udziałowi w projekcie możliwe stało się wypracowanie wspólnych stanowisk i oczekiwań co do metod i sposobów prowadzenia konsultacji społecznych i rzecznictwa interesów.

Bezpłatny raport jest dostępny zarówno w formie książkowej jak i w wersji elektronicznej na stronie projektu www.dobrerzadzenie.pl oraz na stronie Instytutu www.iped.pl

Szczegółowe informacje uzyskają Państwo w Instytucie Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, ul. Trębacka 4, 00-074 Warszawa, osoba do kontaktu: Agata Rozalska, tel.: 22 630 96 99, fax: 022 434 60 49; e-mail: pr@fairplay.pl, www.dobrerzadzenie.pl, www.iped.pl