Dla wielu z nas słowo to przywołuje w wyobraźni Nowy Jork, Londyn, Tokio czy też Warszawę lub Budapeszt i kojarzy się z notowaniami akcji spółek handlowych. Najczęściej jednak na myśl przychodzą różne place i parkingi na których można kupić używane samochody, lub hurtowe bazary na których handluje się różnymi towarami. W Polsce po roku 1989 powstało wiele instytucji handlowych mających w nazwie słowo ,,giełda’’. Większość z nich nimi w ogóle nie jest, a te które są, nie spełniają warunków stawianych na świecie giełdom. Duża ich liczba doprowadza do rozproszenia podaży i popytu, co utrudnia realizację podstawowych funkcji giełd, a mianowicie funkcji cenotwórczej i standaryzacyjnej, a to jest niezwykle ważne dla rozwoju gospodarczego. Stan ten uniemożliwia również włączenie krajowych giełd w system ogólnoświatowy. Giełdy towarowe w ramach gospodarki rynkowej są bardzo ważną i powszechną formą obrotu towarami i prawami, na których odbywają się transakcje kupna-sprzedaży przy udziale osób pośredniczących w zawieraniu stosownych umów w tym zakresie. Te mechanizmy wytworzyły się także i w Polsce, lecz do tej pory nie zostały uregulowane prawnie. Z tych też powodów Rząd złożył w Sejmie projekt ustawy, która ma uregulować funkcjonowanie giełd i obrót towarami giełdowymi, w tym również zasady tworzenia, ustrój organizacyjny i działalność giełd towarowych, giełdowych izb rozrachunkowych, działalność maklerów giełd towarowych, działalność towarowych domów maklerskich oraz nadzór nad tymi instytucjami.
Giełda towarowa ma zapewnić wszystkim uczestnikom obrotu jednakowe warunki zawierania transakcji giełdowych oraz jednakowy dostęp w tym samym czasie do informacji rynkowych, a szczególnie do informacji o kursach i cenach towarów giełdowych. W krajach o ugruntowanej gospodarce, giełdy występują w zróżnicowanych formach prawno-organizacyjnych, lecz w zasadzie wyróżnia się dwa modele ich funkcjonowania.
1. Model amerykański, ( inaczej kooperacyjny ), który charakteryzuje się
znaczną niezależnością giełd od państwa. Giełdy są tu instytucjami prywatno-prawnymi oraz spółkami kapitałowymi, których działalność oparta jest na własnych strukturach organizacyjnych i regulaminach. Posiadają samodzielność i własną odpowiedzialność za organizację; są niezależne od państwa, choć podlegają bezpośredniej kontroli organów administracji.
2. Model kontynentalny ( inaczej europejski ) charakteryzuje się natomiast większym podporządkowaniem giełd władzom państwowym, które w sposób bezpośredni ingerują w organizację i funkcjonowanie giełd poprzez wydawanie pozwoleń na powstawanie giełdy, określanie struktur i zasad jej funkcjonowania, sposobu notowania cen, wpływania na skład zarządu i rady giełdy, itd. W modelu tym także wszystkie instytucje współpracujące z giełdą muszą poddać się kontroli państwa.
Nasz projekt przewiduje wprowadzenie w Polsce funkcjonowania giełd towarowych opartych na zasadach modelu kontynentalnego, gdyż zakłada, że tworzenie i prowadzenie giełdy towarowej powinno być działalnością wymagającą zezwolenia właściwego organu nadzoru, którym ma być Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Przewodniczącemu Komisji nadano uprawnienia przysługujące prokuratorowi w sprawach cywilnych z zakresu obrotu giełdowego, a giełda ma być prowadzona w formie spółki akcyjnej. Prowadzenie giełdy nie może być łączone z inną działalnością gospodarczą.
Tak więc dopiero po wprowadzeniu omawianej ustawy i dostosowaniu obecnie działających w Polsce giełd, będziemy mogli z jednej strony odróżnić co jest, a co nie jest giełdą, a po drugi i ważniejsze, będziemy mogli wreszcie uregulować handel towarami i różnego rodzaju prawami, tak aby móc w tym zakresie wpisać się również w europejski i światowy system wymiany, poszerzając sobie w ten sposób rynki zbytu.
Adam St. Szejnfeld
Poseł na Sejm RP