Organizacje pozarządowe to kręgosłup każdej demokracji. Pełnią rolę ważnego łącznika pomiędzy państwem a społeczeństwem rozwiązując trudne problemy społeczne, zmniejszając napięcia i sytuacje konfliktowe. Podstawowym celem ich działalności jest zaspokajanie określonych potrzeb, których zaspokoić nie może państwo, lub zrobiłoby to w mniej wydajny sposób.
Wystarczy przywołać przykłady tak zasłużonych organizacji jak Polski Czerwony Krzyż, będący najstarszą organizacją pozarządowa działającą w Polsce, Amnesty International, czy Fundację Helsińską, zaangażowane w przestrzeganie praw człowieka, albo Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy, organizującą wielkie, coroczne zbiórki, dzięki którym do polskich szpitali trafił sprzęt warty setki milionów złotych.
Z powodu swojej misji organizacje pozarządowe cieszą się w rozwiniętych państwach specjalnymi prawami. Nie inaczej jest w Polsce, gdzie mają prawo do otrzymywania 1 procent podatku od osób fizycznych – warto o tym przypominać zwłaszcza teraz, kiedy zbliża się czas rozliczeń z fiskusem! Mają też często prawo do użytkowania nieruchomości należących do Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego na preferencyjnych warunkach, są wreszcie zwolnione z szeregu obciążeń podatkowych.
Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie obowiązek wspierania organizacji pozarządowych nakłada również na samorząd terytorialny. Współpraca powinna odbywać się poprzez tworzenie rocznych programów współpracy. Problem w tym, że to, co dobrze wygląda na papierze, nie zawsze równie dobrze funkcjonuje w codziennej rzeczywistości.
Według badań przeprowadzonych ostatnio wśród urzędników samorządu terytorialnego, działacze pozarządowi wykazują według nich postawę roszczeniową, nie znając przy tym obowiązujących przepisów. Urzędnicy wskazują również na bierność w poszukiwaniu środków finansowych poza gminą i nadmierne oczekiwania wobec samorządów. Z drugiej strony, z rozmów z działaczami społecznymi, wiem, że i oni mają swoje zastrzeżenia wobec urzędników.
Czy więc należy zmienić prawo? Nie jestem osobą, która nie uważa, że ilekroć pojawi się problem, musimy czym prędzej napisać nową ustawę, lub przynajmniej zmienić jakąś część już obowiązującego prawa. Jesteśmy wciąż młodą demokracją i uczymy się pewnych praktyk, które w bardziej zaawansowanych demokracjach są czymś naturalnym. W praktyce dnia codziennego obie strony muszą wykazać się otwartością wzajemne na siebie i elastycznością we współpracy.
Specjalny status organizacji pozarządowych nie oznacza, że powinny one być na czyimkolwiek garnuszku. Muszą nauczyć się tak zdobywać środki, by pozostać niezależnymi. Być może należy pomyśleć nad utworzeniem mechanizmu promocji dobrych rozwiązań w zakresie rocznych programów współpracy, dzięki któremu zarówno rząd, samorząd terytorialny jak i organizacje pozarządowe będą mogły uczyć się na sprawdzonych modelach. Obydwie strony są na siebie skazane i muszą wypracować takie mechanizmy, które pozwolą im zgodnie współpracować. Dlatego też tak ważna jest umiejętności rozmowy i prowadzenia dialogu społecznego. Władza, i ta rządowa i ta samorządowa, oraz obywatele i partnerzy społeczni, i ci instytucjonalnie zorganizowani, ale i ci, którzy nie chcą należeć do żadnych zrzeszeń, muszą mieć możliwość komunikowania się ze sobą. Muszą więc powstać instrumenty oraz procedury takiej komunikacji. Bez tego prawdziwy rozwój społeczeństwa obywatelskiego będzie niemożliwy. Bez tego mogą się powtarzać także takie sytuacje, z jakimi mięliśmy do czynienia z wprowadzaniem w życie ustawy refundacyjnej lub umowy ACTA. Ta lekcja nie może iść na marne, wiec wszyscy, a szczególnie decydenci, nie mogą zapomnieć o wyciągnięciu z niej wniosków.
Adam Szejnfeld
Poseł na Sejm RP
