Rada Ministrów podczas posiedzenia w dniu 10 września  br. przyjęła informację w sprawie sytuacji ekonomicznej w polskim rolnictwie w latach 2005-2013, z uwzględnieniem środków pochodzących z funduszy unijnych na rozwój obszarów wiejskich, eksportu polskich towarów rolno-spożywczych oraz rynku zbóż i rzepaku

Polska jest znaczącym w świecie i Europie producentem produktów rolnych, ogrodniczych i pochodzenia zwierzęcego. Ogólna powierzchnia gruntów rolnych wynosi 17,2 mln ha. Rolnictwo charakteryzuje się znacznym rozdrobnieniem, ale średnia powierzchnia użytków rolnych (UR) przypadająca na 1 gospodarstwo zwiększa się stopniowo i w 2012 r. wyniosła 9,8 ha. Mimo przyspieszenia procesu koncentracji, 50 proc. gospodarstw użytkuje nie więcej niż 5 ha UR, a 25 proc. – ma 5-10 ha. Łączny udział małych gospodarstw w użytkach rolnych wynosi nieco ponad 30 proc. Gospodarstwa te z reguły prowadzą produkcję metodami tradycyjnymi, przy niskim nawożeniu mineralnym i zużyciu chemicznych środków ochrony roślin, a także pasz przemysłowych w żywieniu zwierząt gospodarskich, zwłaszcza bydła. Następne 30 proc. użytków rolnych znajduje się w gospodarstwach 10-30 hektarowych. Prawie 70 tys. gospodarstw (mniej niż 5 proc.) użytkuje więcej niż 30 ha, z tego niespełna 10 tys. (0,6 proc.) więcej niż 100 ha UR.

W 2012 r. w sektorze prywatnym znajdowało się 14,6 mln ha, tj. 97,0 proc. UR, z tego 13,6 mln ha (90,3 proc.) użytkowały gospodarstwa indywidualne. Pozostałą częścią dysponował sektor publiczny (408 tys. ha).

W 2012 r. zmiany strukturalne uległy przyspieszeniu. W porównaniu z 2011 r. liczba gospodarstw co najmniej 1 hektarowych zmalała o 10,6 proc. (do 1480 tys.). Znacząco wzrosła natomiast liczba gospodarstw użytkujących od 30-100 ha (o 13,6 proc.). Nieznacznie wzrosła również liczba gospodarstw użytkujących 5-10 ha. Zmalała natomiast o 1,1 proc. liczba gospodarstw użytkujących ponad 100 ha.

Z danych powszechnego spisu rolnego z 2010 r. wynika również, że ponad połowa gospodarstw produkuje wyłącznie lub głównie na własne potrzeby, ograniczając wydatki na zakup żywności i koszty utrzymania rodziny.

W 2012 r. (w porównaniu z 2011 r.) zaobserwowano wzrost wartości produkcji roślinnej (o 0,5 proc.) i spadek o 1,4 proc. zwierzęcej. Na wzrost produkcji roślinnej złożyły się wyższe zbiory większości roślin uprawnych z wyjątkiem ziemniaków i warzyw gruntowych, których produkcja spadła. Zmniejszenie produkcji zwierzęcej wynikało przede wszystkim ze spadku produkcji żywca wieprzowego (o 7,1 proc.) i wołowego (o 5,6 proc. bez cieląt), mniejszej produkcji jaj (o 9,9 proc.) oraz pogłębiającej się redukcji pogłowia trzody chlewnej. Wzrosła natomiast o około 2 proc. produkcja mleka.

Okres ostatnich pięciu lat należy uznać za korzystny dla rolnictwa, bowiem ceny otrzymywane przez polskich rolników rosły szybciej niż ceny środków produkcji. Wzrost cen skupu surowców rolniczych w 2012 r. nieznacznie wyprzedzał podwyżki cen detalicznych żywności. Na sytuację w rolnictwie w 2012 r. wpływ miały przede wszystkim wysokie (mimo wyższych zbiorów) ceny zbóż, pogłębiający się spadek pogłowia trzody chlewnej, wysoka dynamika produkcji żywca drobiowego, przy redukcji produkcji jaj, oraz gorsza koniunktura na rynku mleka, mimo jej zdecydowanej poprawy w drugiej połowie roku.

W efekcie wysokie ceny większości podstawowych produktów rolniczych przyczyniły się do wzrostu produkcji globalnej. Wysokie ceny zbóż na rynkach światowych i dobre zbiory krajowe stymulowały popyt eksportowy. Polska w 2012 r. stała się po raz pierwszy znaczącym eksporterem netto zbóż – głównie pszenicy i kukurydzy. Nadwyżka eksportu nad importem w sezonie 2012/2013 wyniosła ok. 3 mln ton, a ceny pszenicy osiągnęły pod koniec 2012 r. rekordowy poziom przekraczający 1000 zł/t, ceny kukurydzy zbliżyły się natomiast do 900 zł/t.

W latach 2004-2012 wartość produkcji sektora rolnego w cenach bieżących, bez uwzględnienia dopłat do produktów, wzrosła z blisko 61 miliardów złotych na początku okresu do rekordowych ponad 96 miliardów złotych w roku 2012.

W 2012 r. (w porównaniu do 2011 r.) wzrosły dochody realne rolników o 7,5 proc. (nominalny wzrost o 11,6 proc.). Był to wynik wzrostu dopłat związanych z użytkowaniem gospodarstwa rolnego.

Sytuacja na rynkach rolnych

Rynek zbóż - produkcja zbóż ogółem w latach 2005-2013 wahała się w granicach 21,8-29,8 mln ton. Wzrost produkcji to efekt wzrostu wydajności z 1 ha, gdzie w roku gospodarczym 2006/07 średnia wyniosła – 2,62 t/ha, natomiast w sezonie 2012/13 -3,73/ha.

Rynek rzepaku – jest to rynek dynamicznie rozwijający się. Wynika to głównie z dywersyfikacji wykorzystania nasion rzepaku, nie tylko w przemyśle tłuszczowym, ale również na rynku biopaliw. Powierzchnia upraw wzrosła z około 550 tys. ha w 2005 r. do około 900 tys. ha w 2013 r. W 2012 r. średnia roczna cena rzepaku osiągnęła najwyższy w ostatnich latach poziom 2 018 zł/t, w roku bieżącym cena rzepaku znacznie spadła. Na przełomie sierpnia i września br. za rzepak płacono średnio 1 548 zł/t, czyli prawie o 23 proc. mniej niż przed rokiem.

Rynek owoców i warzyw – w okresie 2005-2013 rośnie powierzchnia i produkcja jabłek, malin i borówki amerykańskiej. Areał truskawek pozostaje na niezmienionym poziomie, a jednocześnie wzrasta ich produkcja (co wynika ze zwiększania efektywności prowadzenia upraw, a także doboru odmian). Wyraźnie spada produkcja czarnej porzeczki. Producenci warzyw, ze względu na jednoroczny charakter upraw i brak długookresowych umów z dostawcami – podejmują decyzje o wielkości i rodzaju upraw kierując się bieżącą koniunkturą na rynku. Według GUS, w 2013 r. produkcja owoców z drzew osiągnie ponad 3,3 mln t i będzie o 1,8 proc. wyższa od zbiorów ubiegłorocznych. Wyższa od ubiegłorocznej będzie produkcja wszystkich gatunków owoców z drzew, a szczególnie czereśni i gruszek.

W sezonie 2012/2013 odnotowano wyższy poziom eksportu niemal wszystkich owoców, warzyw i ich przetworów. Najbardziej zwiększył się eksport jabłek i zagęszczonego soku jabłkowego. Ceny eksportowe większości owoców, warzyw i ich przetworów były wyższe niż w sezonie 2011/12. Największy wzrost odnotowano w cenach wiśni i ich przetworów. Wpływy z eksportu owoców, warzyw i ich przetworów wyniosły 2,46 mld euro, a razem z pieczarkami i ich przetworami 2,81 mld euro. Przyczyniło się do tego realizowane od 2004 r. wsparcie dla grup producentów owoców i warzyw (na założenie i funkcjonowanie grupy oraz inwestycyjne). Obecnie mamy 226 grup producentów oraz 101 organizacji producentów owoców i warzyw.

Rynek mięsa – w końcu marca 2013 r. (wg GUS) pogłowie trzody chlewnej liczyło 10,9 mln sztuk, wykazując spadek o 554,5 tys. sztuk w porównaniu z analogicznym okresem 2012 r. Zmniejszyła się liczebność wszystkich grup struktury stada świń, w tym najbardziej liczba trzody chlewnej przeznaczonej na chów o masie powyżej 50 kg (-9,9 proc.). W grudniu 2012 r. pogłowie bydła kształtowało się na poziomie 5520,3 tys. sztuk (wzrost o 0,4 proc.). Największy wzrost odnotowano w pogłowiu młodego bydła oraz cieląt poniżej 1 roku.

W 2012 r. produkcja mięsa ogółem wyniosła 3 687 tys. ton. Według GUS, w okresie styczeń-lipiec 2013 r. skup żywca wieprzowego (w przeliczeniu na mięso) osiągnął poziom 489,8 tys. ton. Produkcja mięsa drobiowego rośnie o kilka procent rocznie w tempie wyższym niż konsumpcja. Ponad 93 proc. w krajowej produkcji mięsa drobiowego stanowi mięso
z brojlerów i indyków. W 2012 r. wyprodukowano 1 582 tys. ton mięsa drobiowego, o 11 proc. więcej niż w 2011 r.

Ceny płacone dostawcom żywca wieprzowego, drobiowego oraz bydła w 2013 r. są dość wysokie – np. średnia cena zakupu świń w ubojniach wyniosła w lipcu 2013 r. 5,81 zł za kilogram.

Handel na rynkach mięsa w I półroczu 2013 r.

Wieprzowina:

• eksport wyniósł 201,7 tys. ton i był o 33,7 tys. ton większy niż w okresie I-VI 2012 r. Główne kierunki to: Chiny Włochy, Japonia i Białoruś;
• import wyniósł 289,4 tys. ton i był o 2,1 tys. ton mniejszy niż w okresie I-VI 2012 r. Mięso pochodziło przede wszystkim z: Niemiec, Danii, Belgii i Holandii;
• saldo handlowe w stosunku do analogicznego okresu uległo poprawie, gdyż w okresie I-VI 2013 r. wyniosło minus 87,8 tys. ton, wobec minus 123,6 tys. ton w analogicznym okresie 2012 r.;
• eksport żywca wyniósł 7,5 tys. ton (46,3 tys. sztuk) i był o 2,6 tys. ton mniejszy w porównaniu z analogicznym okresem 2012 r. Zwierzęta wywożono głównie na Węgry, Litwę i Słowację;
• import żywca wyniósł 100,3 tys. ton (2 214,5 tys. sztuk) i był o 34,3 tys. ton większy niż w okresie I-VI 2012 r. Główne kierunki to: Dania, Niemcy i Litwa;
• saldo obrotu żywcem wieprzowym było ujemne i wyniosło -92,9 tys. ton, a więc uległo pogorszeniu w stosunku do analogicznego okresu 2012 r.

Wołowina

• eksport mięsa wyniósł 128,4 tys. ton i był o 9,5 tys. ton mniejszy niż w tym samym okresie 2012 r.;
• import mięsa wyniósł 6,4 tys. ton i był o 0,5 tys. ton większy niż w tym samym okresie 2012 r.;
• saldo obrotu mięsem wołowym było dodatnie i wyniosło 122 tys. ton;
• eksport bydła żywego wyniósł 13,3 tys. ton i był o 4,5 tys. ton mniejszy niż w tym samym okresie 2012 r. Żywiec trafił przede wszystkim na rynek UE;
• import bydła żywego wyniósł 9,1 tys. ton wagi żywej i był o 3 tys. ton większy niż w analogicznym okresie 2012 r.;
• saldo obrotu bydłem żywym było dodatnie i wyniosło 4,2 tys. ton.

Mięso drobiowe

• eksport wyniósł 279,2 tys. ton i był o 25,5 tys. ton większy niż w I-VI 2012 r. Główne kierunki to: Niemcy, Czechy i Wielka Brytania;

• import wyniósł 19,9 tys. ton i był o 0,4 tys. ton większy niż w I-VI 2012 r.;

• saldo obrotu było dodatnie i wyniosło 259,3 tys. Ton

• eksport drobiu żywego wyniósł 9,1 tys. ton i był o 2,5 tys. ton większy niż w I-VI 2012 r. Główny rynek zbytu to Niemcy;

• import wyniósł 29,3 tys. ton i był o 7,4 tys. ton większy niż w I-VI 2012 r.;

• saldo obrotu drobiem żywym było ujemne i wyniosło minus 20,2 tys. ton.

Rynek mleka

Wartość towarowej produkcji mleka (wg GUS) w 2012 r. wyniosła 12,7 mld zł (16,8 proc. ogólnej wartości towarowej produkcji). Produkcja mleka w 2012 r. ukształtowała się na poziomie 12,66 mln ton, pomimo spadku pogłowia krów mlecznych. W lipcu 2013 r. skup mleka (wg GUS) wyniósł 897,7 tys. ton. Na przełomie lat 2005-2012 mleko w skupie podrożało średnio o 20,3 proc. W lipcu 2013 r. ceny wszystkich notowanych przetworów mlecznych były zdecydowanie wyższe niż przed rokiem.

Stopień zorganizowania rynków rolnych

Według stanu na 22 sierpnia 2013 r. w rejestrach urzędów marszałkowskich wpisanych było 1,2 tys. grup producentów rolnych (64 proc. grup prowadziło działalność jako spółki z o.o., 31 proc. w formie spółdzielni, 4 proc. jako zrzeszenie, a 1 proc. w formie stowarzyszenia). Grupy zakładali najczęściej producenci zbóż i nasion roślin oleistych, świń
i drobiu. We wszystkich grupach zrzeszonych jest 26 814 producentów.

Polski handel zagraniczny artykułami rolno-spożywczymi

Wyniki tego handlu zarówno za 2012 r., jak i za I półrocze 2013 r., potwierdzają wysoką pozycję tej branży na arenie międzynarodowej. Od 2005 r. wartość eksportu wzrosła 2,5-krotnie – z 7,1 mld euro w 2005 r. do 17,9 mld euro w 2012 r. W eksporcie maleje udział surowców rolnych, a zwiększa się artykułów wysoko przetworzonych, co niewątpliwie świadczy o rozwoju przetwórstwa spożywczego. Największym partnerem Polski w handlu artykułami rolno-spożywczymi rolnych są Niemcy – w 2012 r. sprzedano tam towary na kwotę 3,9 mld euro. Drugim odbiorcą jest Wielka Brytania (1,3 mld euro), dalej – Republika Czeska (1,1 mld euro), Rosja (1,1 mld euro).

W roku bieżącym odnotowano również korzystne tendencje w handlu zagranicznym – w pierwszym półroczu wartość sprzedaży wyniosła ogółem 9,3 mld euro.

Płatności bezpośrednie – wsparcie dochodów rolniczych

Corocznie o płatności bezpośrednie ubiega się ok. 1,4 mln rolników, a powierzchnia objęta tym wsparciem wynosi ok. 14 mln ha. Kwota wsparcia z tego tytułu, wypłacona za lata 2005-2012, wynosi ponad 86 mld zł (stan na koniec lipca 2013 r.). Natomiast łącznie
z kampanią 2013 r. (wypłaty za rok 2013 będą realizowane od 2 grudnia 2013 r.), wyniesie ponad 100 mld zł.

Realizacja Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013

Budżet PROW 2007-2013 wynosi ponad 17,4 mld euro, w tym 13,4 mld euro ze środków UE (Europejski Fundusz Rolny na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich – EFRROW) i 4 mld euro ze środków budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego.

Od początku realizowania Programu do 16 sierpnia 2013 r. złożono 6 329 995 wniosków o przyznanie pomocy. Poziom kontraktacji środków wynosi ponad 87 proc. budżetu PROW. W latach 2007-2013 zrealizowano płatności na kwotę 47,49 mld zł.

W dokumencie omówiono niektóre zagadnienia dotyczące działalności Agencji Nieruchomości Rolnych w latach 2005-2013. Podano, że w omawianym okresie Agencja dokonała sprzedaży blisko miliona hektarów gruntów Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa (sprzedaż w drodze przetargów ograniczonych i nieograniczonych, bezprzetargowa głównie na rzecz dzierżawców). Średnia roczna cena gruntu w pierwszym półroczu 2013 r. wyniosła 20 141 zł za hektar. Zgodnie z planem finansowym Zasobu WRSP na 2013 r. wpłaty do budżetu państwa w bieżącym roku wyniosą 1.730,2 mln zł.

W Zasobie pozostaje aktualnie prawie 1,7 mln ha, w tym 1,3 mln ha jest w dzierżawie, 284 tys. ha czeka na rozdysponowanie, a ok. 100 tys. ha znajduje się w innych formach nietrwałego rozdysponowania. Największe powierzchnie znajdują się na terenie województw: zachodniopomorskiego, wielkopolskiego, dolnośląskiego i warmińsko-mazurskiego.

WPR w nowej perspektywie finansowej

Przewidywany budżet unijny na WPR w Polsce na lata 2014-2020 wyniesie 32,1 mld euro. W nowej perspektywie finansowej 2014-2020 w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Polska uzyska o około 12 proc. więcej unijnych środków na rolnictwo niż otrzymała w latach 2007-2013. Rolnictwo i rozwój wsi będą w dalszym ciągu wspierane środkami budżetu krajowego. Poziom wsparcia corocznie określany jest w ustawach budżetowych.

źródło: KPPO